معماری

حـرکـت

حرکت : به معنای تغییرها و جابجایی در مکان و در زمان است . حرکت به مفهوم رشد و تغییر ، با سرشت حیات و زندگی در ارتباط است .

1 - انواع حرکت

الف) حرکت حقیقی :

این نوع حرکت در طبیعت و موجودات زنده کاملاً دیده می شود و در برخی هنرها مانند تئاتر  نیز وجود دارد و در آن عنصر متحرک در طول زمان تغییر و یا جابجا می شود. در فیزیک کلاسیک یا تزئینی کل جهان برابر است از مجموع اجزاء جهان و اگر اطلاعات دقیقی از اجزاء جهان داشته باشیم می توانیم کل جهان را درک کنیم ولی در فیزیک مدرن اینطور نیست و در جهان رابطه نسبیت برقرار است یعنی جهان را شبکه ای درهم تنیده تصور می کند که دایم در حرکت است دنیایی که در آن در هر صورت  قوانین نیوتنی از جهت های مختلف به مبارزه طلبیده می شوند و این به خاطر غیر خطی بودن جهان است .

ب) حرکت مجازی :

این نوع حرکت در اکثر هنرهای تجسمی بکار می رود و در آن عنصر متحرکت عملاً  ثابت ، اما بر اثر احساس ذهنی نیروهای بصری یا خطای باصره ( دید ) پویا و متغیر به نظر می رسد . فکر انسان عبارتست از دو حرکت و آن این که اول حرکت ذهن بسوی مبادی و مقدمات معلوم و سپس حرکت از آن بادی معلوم به سوی کشف مقصود. پس فکر انسان جنبش است و نه سکون و این دو حرکت فرآیند نوآوری و نواندیشی است که از مطالب پراکنده در ذهن و محیط منتج به نظمی منطقی و مطلوب می گردد .

1-2 - ایجاد انواع حرکت مجازی

الف) ایجاد حرکت مجازی توسط ریتم :

بنابراین نمایش ، حرکت در هنر تجسمی با تکرار و توالی یک شکل با یک شکل یا یک حالت بوجود می آید مانند رواق های با تکرار  طاق نماها و ستون ما احساس حرکت را در بیننده القا می کند و یا در تابلوی شب پرستاره ، اثر و نگوگ که حرکت دوار آسمان دیده می شود .

 

ب) ایجاد حرکت مجازی توسط اشکال کشیده شده ( طویل ) :

 اشکال کشیده عمودی و افقی و خطوط مداوم و جهتدار ، به دلیل هدایت نگاه از سمتی به سمت دیگر ، می توانند بیانگر حرکت بصری باشند مانند پیکره در فضا اثر امبرتوبوچونی

ج) ایجاد حرکت مجازی توسط خطای باصره :

 در سینما و انیمیشن با توالی تصاویری که از یک موضوع گرفته می شود و سپس به فاصله زمانی مناسبی از یکدیگر توسط دستگاه پخش فیلم بر پرده منعکس می شود حرکت بوجود می آید زیرا چشم تصاویر را متصل بهم می بیند .

 

1-3- ریتم :

عبارتست از تکرار هرگونه شکل ، رنگ موقعیت و حرکت بهینه بهم طبق یک نظم معین، ریتم اصل و بنیاد تمام فعل و انفعالات و مراحل تکامل طبیعت است .

1-3-1- انواع ریتم ( ضرب – آهنگ )                                                          

الف ) تکرار یا ریتم یکنواخت : در این نوع ضرب – آهنگ  یک تصویر به طرز یکنواخت و به صورت متوالی تکرار
می شود  و در آن شکل ها از نظر اندازه ، جهت ، فاصله و موقعیت مانند همند و به آن ریتم کاملاً منظم نیز می گویند .

ب) تکرار یا ریتم متناوب : در این ضرب – آهنگ یک عنصر بصری تکرار می شود اما تکرار آن با تغییرات متناوبی ، متنوع خواهد شد به طوری که در مخاطب نوعی انتظار برای ادامه بوجود می آورد .

ج) تکرار یا ریتم تکاملی ( رشد ) : در این ضرب – آهنگ یک تصویر و یا یک عنصر بصری از یک مرتبه و حالت خاص شروع می شود و به تدریج با تغییراتی به وضعیت و یا حالتی تازه تر می رسد مانند حرکت دانه به گل و یا تبدیل بدان مربع به دایره گنبد و یا تغییر ماه از هلال به قرص کامل .

د) تکرار یا ریتم موجی : این نوع ضرب – آهنگ با استفاده از حرکت منحنی سطوح و خطوط بوجود می آید مانند حرکت موجی آب دریا و بام های گنبدی در معماری سنتی و در دیوار موجی شکل اثر فرانچسکو برمینی ⁽¹⁾

  

 1-3-2- دیوار موجی شکل در کلیسای پاتزی

در کلیسای « سان کارلوآله کواتر و فنتانه » ⁽¹⁾  در رم که سطح مسطح دیوار خارجی کلیسای پاتزی توالی واضح اجزاء این دیوار را که هر یک برای خود استقلال دارند نشان می دهد نمای کلیسای « سان کارلو » کار « برمینی » احساس حرکت را نمایش می دهد .

 اجزاء این نما از یکدیگر جدا نیستند بلکه انگاری خط زنجیری آنها را به یکدیگر ارتباط می دهد که در مرکز بنا متمرکز
می گردد تا تحرکی که چشم را به جانب بالا می خواند بوجود آورد .

الف) تحرک در قسمت داخلی بنا:

 تا این زمان گنبدها یا دایره ای بودند یا بیضی شکل. اما ایجاد بریدگی هایی در دایره کامل این گنبد ادامه تحرک از کف تا به گنبد این کلیسا ، انگاری که این بنا در دست « برمینی » چون ماده ای شکل پذیر باشد ، بایستی بر معاصران وی همان اثر انگشت انگیزی را گذاشته باشد که مجسمه کار « پیکاسو » در حدود سال 1910 بر هم عصران پیکاسو گذاشت . این مجسمه ، صورت طبیعی انسان را نشان نمی دهد بلکه در شکل عضلات و استخوان ها فرورفتگی و پیش آمدگی حاصل از آن ها – مبالغه شده تا تحرکی در مجسمه بوجود آید. مقطعی از کلیسا در « سانت ایوو » همین تحرک را در معماری نشان می دهد. تحرک این نقشه بی آن که متوقف شود از کف تا سقف گنبد ادامه می یابد و حتی در آن جا متوقف نمی گردد . « برمینی » ، وسائل فنی مهندس فرانسوی ایفل را در اختیار نداشت تا مانند وی ارتباط کاملی که بین فضای داخلی و فضای خارجی با ساختن برج با عظمت ایفل بوجود آمد فراهم آورد . اما وی با هدایت تحرکی که در هر یک از اجزای فضای داخلی این کلیسا نفوذ می کند به گنبد این بنا و از آن جا از میان قسمت مارپیچی بالای این گنبد به فضای خارج ، به طرح و حل مسئله نزدیک شده است .

ب) حرکت در معماری بنا :

 پنجره فانوس مانندی که بر بالای گنبد این کلیسا ساخته شده تا نور را به داخل کلیسا راه دهد ، با ستون دوتایی آن ، « کرینش » آن که به دلیری منحنی و در ساخته شده و قسمت مارپیچ خیال انگیز بالای آن شکلش ابداعی تازه است « حرکتی »  در ذات خود دارد که رشد موجودی زنده را به خاطر می آورد .

ج)رابطه با عصر ما :

 اکنون در عصر ما وقتی که در معماری ارتباط یافتن فضای داخلی و خارجی به صورت حقیقت در آمده است دیدن پروژه هایی که از همان روح ساختمان کلیسای « سانت ایوو » مایه می گیرند ، شگفت آور نیست. تظاهر روشنی از همین احساس در پروژه ای که نقاش « کنسترو کنیویست » ⁽²⁾ روسی ، موسوم به « تاتلین » به سال 1920 طرح کرده است دیده میشود . مانند « برمینی» این نقاش طرحی مارپیچی ریخت که حرکت در ذات آن نهفته است .

د) معنای دیوار موجی شکل :

 دیوار موجی شکل برمینی و طرحهای او خاصیت شکل پذیری تازه ای به معماری داد احساس وی « حرکت » را در معماری بوجود آورد . دیوار « موجی شکل » مقطع کلیسای « سانت ایوو » و علامت حلزونی شکل بالای گنبد این کلیسا که سر به آسمان دارد همه وسائلی برای رسیدن به یک هدف هستند و این هدف ایجاد حس « حرکت » در معماری است . تأثیر کارهای « برمینی »  به تمام اروپا رسید و حتی جزئی از دانش معماری گشت که به شهرسازی مربوط است و این نکته علی رغم مخالفت اعضای آکادمی فرانسه و انگلستان و محکومیت کارهای وی از جانب آنان ، در تمام طول قرن هجدهم و قسمت زیادی از قرن نوزدهم صورت پذیرفت .